Lưu ký chứng khoán là một hoạt động quan trọng tạo ra hàng hóa gốc cho thị trường thứ cấp. Nghiệp vụ này được thực hiện bởi Trung tâm Lưu ký Chứng khoán. Bài viết này nhằm giúp anh/chị hiểu được nghiệp vụ lưu ký chứng khoán là gì ? Nó được thực hiện ra sao ? Và hoạt động này đóng vai trò như thế nào trong thị trường chứng khoán Việt Nam.
KHÁI NIỆM LƯU KÝ CHỨNG KHOÁN
Lưu ký chứng khoán để làm gì ?
Theo Khoản 34 Điều 4 Luật chứng khoán 2019 quy định như sau:
Theo quy định của luật hiện hành, một công ty đại chúng khi phát hành chứng khoán đã hoặc không đăng ký niêm yết trên Sở giao dịch phải được lưu ký tập trung, sau đó mới có thể thực hiện giao dịch trên sàn.
Lưu ký chứng khoán (có nguồn gốc từ tiếng Anh – Depository. Cấu tạo từ Lưu – Lưu giữ và Ký – Ký gửi).
Lưu ký chứng khoán là một hoạt động cần thiết gồm có việc nhận ký gửi, chuyển giao ghi nhận sở hữu chứng khoán của khách hàng, bảo quản an toàn trên hệ thống tài khoản lưu ký do Trung tâm lưu ký chứng khoán Việt Nam thực hiện. Nghiệp vụ này sẽ chứng minh rằng chứng khoán đó đủ điều kiện để tham gia vào thị trường, gia tăng độ uy tín của chứng khoán đó đối với nhà đầu tư.
Ngoài lý do trên, nghiệp vụ lưu ký chứng khoán còn một sồ ý nghĩa :
- Lưu ký còn được hiểu là một trong những điều kiện để thực hiện giao dịch trên thị trường chứng khoán bằng cách ký hợp đồng mở tài khoản tại các thành viên lưu ký.
- Khi lưu ký chứng khoán, chứng chỉ chứng khoán của nhà đầu tư sẽ được cất giữ an toàn tại trung tâm lưu ký và sẽ được ghi nhận vào tài khoản đứng tên nhà đầu tư
- Lưu ký chứng khoán đem đến những tiện ích như: tự động ghi tăng/ giảm khi giao dịch chứng khoán mà không cần trao tay các giấy tờ, chứng chỉ chứng khoán
- Giúp tiết kiệm chi phí in ấn chứng chỉ chứng khoán, bảo quản chứng chỉ chứng khoán. Tránh sự hư hỏng, đánh mất hoặc thất lạc.
- Giảm rủi ro cho hoạt động thị trường
- Đảm bảo thanh khoản nhanh, góp phần tăng vòng quay vốn thị trường
- Các giao dịch gửi/ rút, chuyển nhượng, hạch toán …đều có thể thực hiện trên điện thoại hoặc máy tính vô cùng tiện lợi.
Lưu ký chứng khoán là hoạt động có văn bản pháp luật riêng quy định, chính vì thế nhà đầu tư yên tâm về tính minh bạch, chính xác khi đăng ký. Bạn có thể rút ký gửi chứng khoán, chuyển khoản các chứng khoán không qua giao dịch, đăng ký phong tỏa và giải tỏa chứng khoán trong tài khoản lưu ký … Tất nhiên nhà đầu tư hoàn toàn có thể thực hiện các công việc này bằng cách yêu cầu trực tiếp nơi thành viên mình đã đăng ký lưu ký trước đó.
Vì sao nhà đầu tư cần lưu ký chứng khoán ?
Các nhà đầu tư cần lưu ký chứng khoán bởi quá nhiều nguyên nhân sâu xa:
- Khi chứng khoán lưu ký được sử dụng trong quá trình thanh toán, các rủi ro mất mát, trộm cắp và giả mạo trong giao dịch sẽ được ngăn chặn nhanh chóng và hiệu quả.
- Quy trình rút hoặc chuyển chứng chỉ được sắp xếp hợp lý hơn, không rườm rà như trước đây.
- Nếu không may làm mất giấy chứng nhận quyền sở hữu chứng khoán, nhà đầu tư vẫn có thể mua/bán chứng khoán trong thời gian chờ cấp sổ mới.
- Việc thanh toán được thực hiện hoàn toàn bằng hệ thống chuyển khoản thay vì trao tay như trước đây, sẽ đẩy nhanh quá trình thanh toán.
Hiện tại, rất nhiều sàn giao dịch đang cung cấp dịch vụ này từ xa miễn phí tại nơi ở hoặc nơi làm việc, giúp các nhà đầu tư trong và ngoài nước thực hiện lưu ký một cách thuận tiện và dễ dàng. Trong đó, sàn giao dịch chứng khoán HOSE được nhiều người tin tưởng và lựa chọn để tư vấn dịch vụ lưu ký.
Quyền & Nghĩa vụ thành viên Lưu Ký
Khái niệm thành viên lưu ký
Thành viên lưu ký là công ty chứng khoán, ngân hàng thương mại hoạt động tại Việt Nam được Ủy ban Chứng khoán Nhà nước cấp Giấy chứng nhận đăng ký hoạt động lưu ký chứng khoán và được Trung tâm lưu ký chứng khoán chấp thuận trở thành thành viên lưu ký.
Quyền của thành viên lưu ký
- Cung cấp dịch vụ lưu ký và thanh toán các giao dịch chứng khoán cho khách hàng
- Thu phí theo quy định của Bộ Tài chính
- Các quyền khác theo quy định của pháp luật và theo quy chế của Trung tâm lưu ký chứng khoán.
Nghĩa vụ của thành viên lưu ký
- Tuân thủ các nghĩa vụ quy định tại Luật Chứng khoán
- Đóng góp quỹ hỗ trợ thanh toán theo quy định tại quy chế của Trung tâm lưu ký chứng khoán
- Các nghĩa vụ khác theo quy định của pháp luật và theo quy chế của Trung tâm lưu ký chứng khoán.
Hệ thống & nguyên tắc lưu ký chứng khoán
Hệ thống lưu ký chứng khoán
Hệ thống lưu ký chứng khoán bao gồm Trung tâm Lưu ký chứng khoán và các thành viên lưu ký. Thành viên lưu ký là công ty chứng khoán, ngân hàng thương mại hoạt động tại Việt Nam được Uỷ ban Chứng khoán Nhà nước cấp giấy chứng nhận đăng ký hoạt động lưu ký chứng khoán và được Trung tâm Lưu ký chứng khoán chấp thuận trở thành thành viên lưu ký (Theo Điểm a, Khoản 1 Điều 56 Luật chứng khoán 2019)
Việc lưu ký chứng khoán của các nhà đầu tư chỉ được thực hiện tại các thành viên lưu ký của Trung tâm giao dịch chứng khoán.
Để đảm bảo quyền & lợi ích của khách hàng tham gia lưu ký chứng khoán, thành viên lưu ký phải mở tài khoản lưu ký chứng khoán chi tiết và quản lý tách biệt tài sản của từng khách hàng, tránh tình trạng lẫn lộn khó kiểm soát. Chứng khoán lưu ký của khách hàng tại thành viên lưu ký là tài sản thuộc sở hữu của khách hàng và được quản lý tách biệt với tài sản của thành viên lưu ký. Thành viên lưu ký tuyệt đối không được sử dụng chứng khoán trong tài khoản của khách hàng trong bất kỳ trường hợp nào, vì lợi ích của bên thứ ba hoặc vì lợi ích của chính thành viên lưu ký. Nếu bị phát hiện sẽ xử phạt theo quy định pháp luật.
Nếu thành viên lưu ký vi phạm những quy định trong quy chế hướng dẫn hoạt động nghiệp vụ của Trung tâm lưu ký chứng khoán thì:
- Nhận công văn nhắc nhở, khiển trách
- Đình chỉ hoạt động của thành viên
- Thu hồi giấy chứng nhận thành viên lưu ký cùng với giấy chứng nhận hoạt động lưu ký của chi nhánh.
Nguyên tắc lưu ký chứng khoán
Các nguyên tắc cần tuân thủ khi lưu ký chứng khoán
- Việc lưu ký chứng khoán của khách hàng được quản lý theo 02 cấp: khách hàng lưu ký chứng khoán tại thành viên lưu ký và thành viên lưu ký tái lưu ký chứng khoán của khách hàng tại Trung tâm Lưu ký chứng khoán.
- Thành viên lưu ký nhận lưu ký các chứng khoán của khách hàng với tư cách là người được khách hàng uỷ quyền thực hiện các nghiệp vụ: đăng ký, lưu ký, bù trừ và thanh toán chứng khoán. Để lưu ký chứng khoán, khách hàng phải ký hợp đồng mở tài khoản lưu ký chứng khoán với thành viên lưu ký.
- Trung tâm Lưu ký chứng khoán và bù trừ chứng khoán Việt Nam nhận lưu ký chứng khoán từ các thành viên lưu ký, tổ chức mở tài khoản trực tiếp. Để lưu ký chứng khoán, thành viên lưu ký, tổ chức mở tài khoản trực tiếp phải mở tài khoản lưu ký chứng khoán đứng tên thành viên lưu ký, tổ chức mở tài khoản trực tiếp tại Trung tâm Lưu ký chứng khoán và bù trừ chứng khoán Việt Nam.
PHÍ LƯU KÝ CHỨNG KHOÁN
Khái niệm phí lưu ký chứng khoán
Như đã đề cập ở các phần trên, chứng khoán chưa lưu ký được quản lý trực tiếp bởi chính công ty đại chúng nên sẽ không phát sinh bất kỳ khoản phí nào. Còn chứng khoán đã lưu ký lại được quản lý và giám sát liên tục bởi công ty chứng khoán và cao hơn là VSD. Chính vì vậy sẽ phát sinh một khoản phí để VSD duy trì hoạt động, loại phí này được gọi là Phí lưu ký chứng khoán.
Phí lưu ký sẽ có một số điểm cần lưu ý:
- Được thu bởi VSD thông qua hệ thống công ty chứng khoán. Phí này được tính vào mỗi giao dịch mua hoặc bán của khách hàng, công ty chứng khoán đóng vai trò “thu hộ” chứ không được hưởng gì cả.
- Phí lưu ký chỉ thu trên số cổ phần hoặc trái phiếu đã lưu ký. Nếu bạn là cổ đông đang nắm giữ số lượng lớn loại cổ phiếu chưa lưu ký và chưa có nhu cầu bán (thường là cổ đông chiến lược, cổ đông nhà nước, cổ đông nội bộ hoặc cổ đông lớn) thì không cần phải lưu ký. Lý do đơn giản là không phải chịu phí và nếu có nhu cầu bán thì thủ tục đăng ký lưu ký cũng nhanh và đơn giản.
- Phí lưu ký bản chất là loại phí bảo hiểm tài sản. Đây là nguồn kinh phí để VSD duy trì hoạt động kiểm tra rà soát các công ty chứng khoán hàng ngày để đảm bảo các công ty này tuân thủ đúng luật. Tại trung tâm lưu ký có back-up sẵn một server (máy chủ) phụ để đề phòng rủi ro ngoài ý muốn. Thậm chí nếu các công ty gặp sự cố và mất hết dữ liệu thì VSD ngay lập tức cung cấp lại dữ liệu đầy đủ. Cách hoạt động theo nguyên tắc đối soát ngược giữa VSD và các công ty chứng khoán giúp đảm bảo sự minh bạch đối với tài khoản chứng khoán của bạn. Chỉ cần bạn mua hết tiền trong tài khoản chứng khoán của mình thì sẽ không có khả năng trục lợi xảy ra.
- Phí lưu ký là loại phí phụ trong các loại phí thuế, phí này khá thấp, chỉ 0.027đ/cổ phiếu/tháng. Loại phí này tính theo số lượng chứng khoán chứ không tính theo giá trị giao dịch.
KẾT LUẬN
Trên đây là thông tin chi tiết giải thích về Lưu ký chứng khoán cũng như về hoạt động lưu ký chứng khoán và các vấn đề liên quan mà Quang Vinh muốn cung cấp cho anh/chị/bạn đọc hiểu và nắm bắt chính xác hoạt động lưu ký, từ đó yên tâm hơn khi đăng ký tham gia cũng như giao dịch trên sàn chứng khoán. Nếu anh/chị có vấn đề gì cần hỗ trợ giải đáp thì có thể liên hệ Vinh hoặc để lại lời nhắn bên dưới. Vinh sẽ liên hệ để hỗ trợ anh/chị trong thời gian sớm nhất.
